H 14η Οκτωβρίου του 1956 είναι μια ημερομηνία ορόσημο για τον κλάδο της πιστοποίησης, καθώς τότε πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο η πρώτη συνάντηση αντιπροσώπων από 25 χώρες, με σκοπό να σχεδιάσουν και να δημιουργήσουν έναν διεθνή οργανισμό για τη διευκόλυνση της τυποποίησης.
Πλέον, κάθε χρόνο, τα μέλη της Διεθνούς Ηλεκτροτεχνικής Επιτροπής (IEC), του Διεθνούς Οργανισμού Τυποποίησης (ISO) και της Διεθνούς Τηλεπικοινωνιακής Ένωσης (ITU), εορτάζουν στις 14 Οκτωβρίου την Παγκόσμια Ημέρα Προτύπων-Τυποποίησης, προς τιμήν των χιλιάδων ειδικών εμπειρογνωμόνων σε παγκόσμιο επίπεδο, οι οποίοι συνεργάζονται για την εκπόνηση των Διεθνών Προτύπων.
Σύμφωνα με τη διεθνή ορολογία, Τυποποίηση είναι η δραστηριότητα με την οποία καθιερώνονται, για υφιστάμενα ή δυνητικά προβλήματα κοινής και επαναλαμβανόμενης χρήσης, διατάξεις οι οποίες αποσκοπούν στην επίτευξη του βέλτιστου βαθμού τάξης σε συγκεκριμένο πλαίσιο εφαρμογής. Αποτέλεσμα της τυποποίησης σε εθνικό, ευρωπαϊκό ή διεθνές επίπεδο είναι η έκδοση τυποποιητικών έγγραφων. Ως τέτοια νοούνται τα πρότυπα, οι τεχνικές προδιαγραφές, οι κώδικες πρακτικής, οι κανονισμοί και οι τεχνικοί κανονισμοί, όπως αναλυτικά προσδιορίζονται στο ευρωπαϊκό πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ 45020, όπου σύμφωνα με το πρότυπο αυτό:
Πρότυπο είναι το έγγραφο που έχει καθιερωθεί με συναίνεση και έχει εγκριθεί από έναν αναγνωρισμένο φορέα, το οποίο παρέχει, για κοινή και επαναλαμβανόμενη χρήση, κανόνες, κατευθυντήριες οδηγίες ή χαρακτηριστικά, για δραστηριότητες ή τα αποτελέσματά τους και αποσκοπεί στην επίτευξη του βέλτιστου βαθμού τάξης σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο εφαρμογής.
Τα Διεθνή Πρότυπα χρησιμοποιούνται σε εθνικό και τοπικό επίπεδο για να καλύπτουν απαιτήσεις της κοινωνίας, της αγοράς και της ισχύουσας νομοθεσίας (σε κάθε χώρα του πλανήτη που είναι μέλος του ISO). Επίσης, βοηθούν στην ανάπτυξη καλών πρακτικών και νέων τεχνολογιών, ενώ αποθαρρύνουν τη δημιουργία τεχνικών εμποδίων στις συναλλαγές μέσω των εθνικών νομοθεσιών.
Παράλληλα, προσφέρουν καθολικώς αποδεκτές και αναγνωρισμένες λύσεις, με στόχο τη διασφάλιση της ποιότητας (προϊόντων, διεργασιών, υπηρεσιών κλπ.) και συμβάλλουν στην πρόληψη θανάτων και τραυματισμών που μπορεί να οφείλονται σε διάφορα φαινόμενα-συμβάντα, όπως στις φυσικές καταστροφές, τις μεταφορές, τα ατυχήματα, τις βιομηχανικές καταστροφές, τις επιδημίες κ.ά.
Τεχνική προδιαγραφή είναι το έγγραφο που καθορίζει τις τεχνικές απαιτήσεις που πρέπει να ικανοποιεί ένα προϊόν, μια διεργασία ή μια υπηρεσία.
Κώδικας πρακτικής είναι το έγγραφο που προτείνει πρακτικές ή διαδικασίες για το σχεδιασμό, την κατασκευή, την εγκατάσταση, τη συντήρηση ή τη χρησιμοποίηση εξοπλισμού, κατασκευών ή προϊόντων.
Κανονισμός είναι το έγγραφο που περιέχει δεσμευτικούς νομοθετικούς κανόνες και υιοθετείται από μια Αρχή.
Τεχνικός κανονισμός είναι ο κανονισμός που παρέχει τεχνικές απαιτήσεις, είτε άμεσα είτε με αναφορά ή με ενσωμάτωση του περιεχομένου ενός προτύπου, μιας τεχνικής προδιαγραφής ή ενός κώδικα πρακτικής. Ένας τεχνικός κανονισμός μπορεί να συνοδεύεται από τεχνική καθοδήγηση που να περιγράφει κάποια μέσα συμμόρφωσης προς τις απαιτήσεις του κανονισμού.
Τα πρότυπα πιστοποίησης
Η έννοια του προτύπου (standard) ξεκινά από την τεχνική προδιαγραφή (technical specification) που είναι έντυπο που αναφέρει τα χαρακτηριστικά ενός προϊόντος, μιας διεργασίας ή μιας υπηρεσίας (π.χ. χαρακτηριστικά ποιότητας, επιδόσεις, χαρακτηριστικά ασφάλειας, διαστάσεις) και μπορεί να περιλαμβάνει ή να ασχολείται αποκλειστικά με ορολογία, σύμβολα, έλεγχο και μεθόδους δοκιμής, συσκευασία ή απαιτήσεις σημάτων ποιότητας (συμμόρφωσης). Τεχνικές προδιαγραφές μπορεί να συντάξει οποιοδήποτε πρόσωπο ή οργανισμός, σε ιδιωτικές ή δημόσιες συμφωνίες, στις προμήθειες υλικού, στις κατασκευές, στην παραγωγή υλικών ή προϊόντων κλπ.
Αυτό που διαφοροποιεί την έννοια της τεχνικής προδιαγραφής και οδηγεί στην έννοια του προτύπου είναι η προσιτότητα στο ευρύ κοινό και-κυρίως-ο τρόπος δημιουργίας του.
Το εθνικό πρότυπο (π.χ. πρότυπο ΕΛΟΤ) έχει εκπονηθεί με συναίνεση όλων των ενδιαφερομένων μερών -σε εθνική κλίμακα- και έχει εγκριθεί από αναγνωρισμένο εθνικό οργανισμό τυποποίησης (π.χ. ΕΛΟΤ).
Το ευρωπαϊκό πρότυπο (EN, ETS κλπ.) έχει εκπονηθεί με συναίνεση όλων των ενδιαφερομένων μερών -σε ευρωπαϊκή κλίμακα- και έχει εγκριθεί από έναν από τους τρεις ευρωπαϊκούς οργανισμούς τυποποίησης CEN, CENELEC ή ETSI, με διακρατική ευρωπαϊκή ψήφιση (ψήφιση από τις χώρες μέλη μέσω των εθνικών οργανισμών τυποποίησής τους).
Το διεθνές πρότυπο (π.χ. ISO, IEC) έχει εκπονηθεί με συναίνεση όλων των ενδιαφερομένων μερών -σε διεθνή κλίμακα- και έχει εγκριθεί από έναν από τους δύο διεθνείς οργανισμούς τυποποίησης ISO, IEC, με διακρατική-διεθνή ψήφιση (ψήφιση από τις χώρες μέσω των εθνικών οργανισμών τυποποίησής τους).
Σημαντικά οφέλη από την τυποποίηση είναι η βελτίωση της καταλληλότητας των προϊόντων, των διεργασιών και των υπηρεσιών για την προβλεπόμενη χρήση, η πρόληψη των τεχνικών εμποδίων στο εμπόριο και η διευκόλυνση της τεχνολογικής συνεργασίας.
Εθνικοί και Ευρωπαϊκοί Οργανισμοί Τυποποίησης
Ως αναγνωρισμένοι φορείς νοούνται οι εθνικοί οργανισμοί τυποποίησης. Σε κάθε χώρα έχει συσταθεί ένας εθνικός οργανισμός τυποποίησης ο οποίος μεριμνά τόσο για την ενσωμάτωση των διεθνών προτύπων στη χώρα που λειτουργεί, όσο και στη μετάφρασή τους στην εθνική γλώσσα (προαιρετικά, κατόπιν σχετικής εντολής, ή εφόσον το προβλέπει ή το απαιτεί η τοπική αγορά). Στην Ελλάδα λειτουργεί ο Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης (ΕΛΟΤ), ο οποίος ιδρύθηκε το 1976 ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ) μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, επιχορηγούμενο από το Κράτος. Κάθε πρότυπο είναι προαιρετικής εφαρμογής, εκτός εάν νομοθετικές ή άλλες διατάξεις το καθιστούν υποχρεωτικής εφαρμογής.
Οι δύο από τους επίσημους Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς Τυποποίησης αφορούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης (European Committee for Standardization - CEN) και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ηλεκτροτεχνικής Τυποποίησης (European Electrotechnical Committee for Standardization – CENCELEC), ενώ το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Τηλεπικοινωνιακών Προτύπων (European Telecommunications Standards Institute - ETSI) αφορά στον τρίτο πυλώνα της ευρωπαϊκής τυποποίησης.
Τα Ευρωπαϊκά Πρότυπα διασφαλίζουν τη σαφήνεια, τη συνέπεια και τη σταθερότητα στο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών σε όλη την Ευρώπη, παρέχοντας εμπιστοσύνη για τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές όταν αγοράζουν ή πωλούν σε διαφορετικά καράτη-μέλη. Αυτό το σύστημα τυποποίησης βασίζεται στη συναίνεση και στην ενσωμάτωση των διαφόρων οικονομικών και κοινωνικών εταίρων, με σκοπό οι τελευταίοι να κυνηγήσουν τις σχετικές πολιτικές και προτεραιότητες για τη διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης.
Τα ευρωπαϊκά πρότυπα μπορεί να είναι είτε υποχρεωτικής ή εθελοντικής εφαρμογής. Τα πρότυπα υποχρεωτικής εφαρμογής καλούνται «Εναρμονισμένα πρότυπα», όπου σύμφωνα με το σχετικό ορισμό:
Ένα εναρμονισμένο πρότυπο είναι ένα Ευρωπαϊκό πρότυπο, το οποίο αναπτύχθηκε βάσει ζήτησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (European Commission) σε έναν αναγνωρισμένο Ευρωπαϊκό Οργανισμό Τυποποίησης (CEN, CENELEC ή ETSI) με σκοπό να παρέχει λύσεις για συμμόρφωση με μια νομοθετική απαίτηση.
Η συμμόρφωση με τα εναρμονισμένα πρότυπα παρέχει μια αναγνωρισμένη συμμόρφωση με τις αντίστοιχες απαιτήσεις της εναρμονισμένης νομοθεσίας. Παραγωγοί και άλλοι οικονομικοί φορείς μπορούν να χρησιμοποιούν τα εναρμονισμένα πρότυπα για να επιδείξουν ότι τα προϊόντα, οι διεργασίες κι οι υπηρεσίες τους συμμορφώνονται με τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU).
Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης / International Organization for Standardization - ISO
Ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης είναι μια διεθνής οργάνωση δημιουργίας και έκδοσης προτύπων που αποτελείται από αντιπροσώπους των εθνικών οργανισμών τυποποίησης. Ο οργανισμός ιδρύθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1947 και παράγει τα παγκόσμια βιομηχανικά και εμπορικά πρότυπα, τα επονομαζόμενα πρότυπα ISO. Ο ISO παρέχει τη δυνατότητα για εμπόριο και συνεργασία μεταξύ ανθρώπων και εταιριών σε όλο τον κόσμο από το 1946. Τα Διεθνή Πρότυπα δημοσιεύονται από τον ISO με σκοπό να κάνουν τη ζωή μας ευκολότερη, ασφαλέστερη και καλύτερη.
Πρότυπα στην καθημερινότητά μας
Τα Πρότυπα αφορούν σε ένα είδος τύπου, μοτίβου, μεθόδου ή απλά «συνταγής» για να περιγράψει τον καλύτερο τρόπο για να γίνει κάτι. Αυτό το «κάτι» μπορεί να αφορά το πως φτιάχνουμε (δημιουργούμε, κατασκευάζουμε) ένα προϊόν, πως διαχειριζόμαστε μια διεργασία, πως προσφέρουμε μια υπηρεσία ή πως προμηθεύουμε υλικά. Ουσιαστικά, τα Πρότυπα καλύπτουν ένα τεράστιο εύρος δραστηριοτήτων και αποτελούν τη συμπυκνωμένη γνώση (και σοφία) εξειδικευμένων ανθρώπων στο αντικείμενό τους, οι οποίοι γνωρίζουν τις ανάγκες των οργανισμών που εκπροσωπούν, όπως κατασκευαστές, παραγωγοί, πωλητές, αγοραστές, πελάτες, εμπορικές ενώσεις, επαγγελματικοί σύλλογοι-σύνδεσμοι, φορείς πιστοποίησης-διαπίστευσης, χρήστες ή νομοθέτες.
Για παράδειγμα (όσον αφορά στα συστήματα διαχείρισης):
- Τα πρότυπα διαχείρισης της ποιότητας βοηθούν την εργασία ώστε να είναι πιο αποδοτική μειώνοντας τις αστοχίες προϊόντων.
- Τα πρότυπα περιβαλλοντικής διαχείρισης βοηθούν στη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, τη μείωση των παραγόμενων αποβλήτων, καθώς και την ανάπτυξη και βελτίωση της βιωσιμότητας.
- Τα πρότυπα διαχείρισης της εργασιακής ασφάλειας & υγείας βοηθούν στη μείωση των ατυχημάτων στους χώρους εργασίας.
- Τα πρότυπα ενεργειακής διαχείρισης βοηθούν στην καλύτερη διαχείριση των καταναλισκόμενης ενέργειας (με σκοπό τη μείωσή της).
- Τα πρότυπα ασφάλειας τροφίμων βοηθούν στην προστασία των τροφίμων, ώστε να εμποδίζεται η μόλυνσή τους.
- Τα πρότυπα ασφάλειας τεχνολογίας πληροφοριών βοηθούν να είναι ασφαλείς οι ευαίσθητες πληροφορίες.